سيد محمد حسينى قزوينى

سوال اول:

به جز ابن تيميه در ميان علماى اهل تسنن چه کسانى تحليل غير منصفانه از قيام امام حسين (ع) کردنئ و يا يزيد را نيز مسئول ندانستند و يا لعن بر يزيد را جائز ندانستند؟ و سؤال دوم من اينکه عقيده ابن تيميه در مورد حجاج بن يوسف ثقفى و ديگر خلفاى اموى که قاتل امام چهارم و امام پنجم هستند، مانند وليد بن عبدالملک و ابراهيم بن وليد چه بوده؟

پاسخ:

بله هستند افراد تقريبا محدودى نه خيلى زياد، که اينها لعن يزيد را جائز نمى دانند. خود وهابى ها در اين ده پانزده سال اخير کتاب هاى متعددى نوشته اند، بعضى اساتيد دانشگاه هاى قطر و کويت کتاب هائى در اين هفت هشت سال اخير نوشته اند و در آنجا تحليلى دارند در حرمت لعن يزيد بن معاويه و همچنين ابو حامد غزالى، صاحب احياء العلوم، تقريبا من جمله افرادى است که لعن يزيد را جائز نميداند و مى گويد لعن يزيد کاملا اشکال دارد و ما نبايد به يزيد لعنت بکنيم.

محمد صادق نجمى

در بخش اول اين مقاله، كه در شماره 8 اين فصلنامه منتشر گرديد، در ضمن معرفي اجمالى از بيوگرافى عثمان بن مظعون و ابراهيـم فـرزنـد رسـول خـدا (ص) و بيان تاريخ و كيفيت سازگاى حرم و ضريح آنان، با سنت رسول خدا (ص) و عكس العمل پيامبر در مرگ اين دو عزيز، كه تشييع و تدفين آنان با دستور و نظارت مستقيم شخص آن حضرت انجام پذيرفته، با مطالب زير آشنا شديم:

1 ـ رسول خدا (ص) بهنگام مرگ عثمان بن مظعون، دوبار: يكى بهنگام مرگش و ديگري بهنگام كفن كردن پيكرش بشدّت گريه نمود؛ بطورى كه گريه و ناله آن حضرت موجب گريه و ناله صحابه و ياران آن حضرت گرديد.

2 ـ رسول خدا (ص) بهنگام دفن ابن مظعون، براى حفظ اثر و ابقاى قبر او، قطعه سنگي بر اين قبر نصب و اين عمل را با حضور دائمى خود در كنار آن و با جملاتى كه حاكى از اهتمام آن حضرت بر حفظ ياد و قبر ابن مظعون بود، تأكيد فرمود.

3 ـ رسول خدا بهنگام وفات دردانه اش ابراهيم (همانند عثمان بن مظعون) در كنار جسد او سه بار گريه نمود، بهنگام مرگ، كفن كردن و دفن پيكرش. صحابه نيز به تأسى از آن حضرت و با مشاهده گريه و اندوه او، گريه نمودند؛ همانگونه كه بانوان نيز در اين حادثه، همراه رسول خدا گريه مى كردند.

احمد لقمانى

اگر امام حسين عليه‏السلام به تمامى حوادث آينده آگاهى داشت، چگونه با پاى خود، خويشتن را در هلاكت انداخت؟!

آيا شيوه حضرت با آيه «لاتلقوا بايدكم الى التهلكة»؛ خود را با دستان خويش در هلاكت نيندازيد، سازگار است؟ يا آن كه مصداقى براى خودكشى محسوب مي‏شود؟ به‏راستى آگاهى امام از غيب و رسالت آن حضرت در استفاده از اين علم در عرصه‏هاى مختلف عاشورا و كربلا چگونه بوده است؟

واقعه عاشورا رخدادى است كه تاريخ اسلام و بلكه تاريخ بشريت مانندى براى آن سراغ ندارد. جايگاه بلند اين حماسه، آن را به صورت رويدادى جاودانه همانند خورشيد درخشانى برتارك تاريخ و فرهنگ بشرى درآورده است؛ به گونه‏اى كه با وجود دستان تحريفگر، از چنان عمق و غنايى برخوردار است كه تا فرجام تاريخ، پيام‏آور ارزش‏هاى والاى انسانى و الهام‏بخش انسان‏هاى آزاد و خداجو خواهد بود.

توضيح سؤال:

با توجه به اين گفته«ابن كثير» در متن زير آيا مي‌توان گفت: يزيد راضي به كشته شدن امام حسين نبوده و اين كار از سوي «ابن زياد» صورت گرفته و به اين شكل يزيد را تبرئه نمود؟

... إنّ يزيد فرح بقتل الحسين أوّل ما بلغه، ثمّ ندم على ذلك... لمّا قتل ابن زياد الحسين ومن معه، بعث برؤوسهم إلى يزيد، فسرّ بقتله أوّلاً وحسنت بذلك منزلة ابن زياد عنده، ثمّ لم يلبث إلاّ قليلاً حتّى ندم! فكان يقول: وما كان عليّ لو احتملت الأذى وأنزلته في داري، وحكمته فيما يريده، وإن كان عليّ في ذلك وكف ووهن في سلطاني، حفظاً لرسول اللّه صلّى اللّه عليه وسلّم، ورعاية لحقّه وقرابته، ثمّ يقول: لعن اللّه ابن مرجانة، فإنّه أخرجه واضطرّه، وقد كان سأله أن يخلّي سبيله، أو يأتيني، أو يكون بثغر من ثغور المسلمين حتّى يتوفّاه اللّه، فلم يفعل، بل، أبى عليه وقتله، فبغضني بقتله إلى المسلمين، وزرع لي في قلوبهم العداوة، فأبغضني البرّ والفاجر بما استعظم الناس من قتلي حسيناً، مالي ولابن مرجانة، قبّحه اللّه وغضب عليه.

آیا یزید توبه کرد و آیا اصولاً توبه چنین شخصی پذیرفته می شود؟

بررسی و پاسخ به این پرسش، به دو بخش تاریخی و کلامی تقسیم می شود. اما بررسی کلامی این سؤال، مشروط بر آن است که از نظر تاریخی، اثبات شود که یزید از جنایت خود پشیمان شده، به نحوی درصدد جبران آن برآمده، از درگاه الهی، طلب مغفرت کرده است. اگر پاسخ این پرسش تاریخی، منفی باشد، نوبت به بخش دوم پرسش، نخواهد رسید.

در طول تاریخ اسلام، اکثر قریب به اتفاق مورخان، محدثان و دیگر دانشمندان اسلامی، یزید را به عنوان فردی جنایتکار شناخته، او را در جنایات خود، به ویژه پدید آوردن حادثه عاشورا، مقصر دانسته اند؛ اما در این میان، کسانی مانند غزالی نیز وجود داشته اند که در احیاء العلوم، سخن از نهی از لعنت یزید به علت امکان توبه او به میان آورده اند!

سخن غزالی با وجود شخصیت عظیم او در جهان اسلام مقبولیت نیافت و در همان زمان، بزرگان معاصر او همانند ابن جوزی، با این نظریه، به شدت برخورد کردند و حتی کتابی مستقل با عنوان «الرّدّ علی المتعصب العنید» را پدید آوردند؛ با این حال، در طول تاریخ، گاهی این گونه سخنان، از سوی برخی از خاورشناسان، مانند «لامنس یهودی» در مقالات دایرة المعارف اسلام (چاپ اوّل) بیان شده است. اخیراً نیز در برخی از محافل اسلامی، این سخن به گونه دیگری بیان می شود. همه اینها اهمیت بحث تاریخی درباره این شبهه را روشن می سازد. عمده دلایلی که از نظر تاریخی برای توبه یزید آورده می شود، عبارتند از:

1. ابن قتیبه چنین آورده است: پس از رخ دادن حوادثی در بارگاه یزید، او چنان گریه کرد که نزدیک بود روح از بدنش پرواز کند.(1)