توضيح سؤال:

با توجه به اين گفته«ابن كثير» در متن زير آيا مي‌توان گفت: يزيد راضي به كشته شدن امام حسين نبوده و اين كار از سوي «ابن زياد» صورت گرفته و به اين شكل يزيد را تبرئه نمود؟

... إنّ يزيد فرح بقتل الحسين أوّل ما بلغه، ثمّ ندم على ذلك... لمّا قتل ابن زياد الحسين ومن معه، بعث برؤوسهم إلى يزيد، فسرّ بقتله أوّلاً وحسنت بذلك منزلة ابن زياد عنده، ثمّ لم يلبث إلاّ قليلاً حتّى ندم! فكان يقول: وما كان عليّ لو احتملت الأذى وأنزلته في داري، وحكمته فيما يريده، وإن كان عليّ في ذلك وكف ووهن في سلطاني، حفظاً لرسول اللّه صلّى اللّه عليه وسلّم، ورعاية لحقّه وقرابته، ثمّ يقول: لعن اللّه ابن مرجانة، فإنّه أخرجه واضطرّه، وقد كان سأله أن يخلّي سبيله، أو يأتيني، أو يكون بثغر من ثغور المسلمين حتّى يتوفّاه اللّه، فلم يفعل، بل، أبى عليه وقتله، فبغضني بقتله إلى المسلمين، وزرع لي في قلوبهم العداوة، فأبغضني البرّ والفاجر بما استعظم الناس من قتلي حسيناً، مالي ولابن مرجانة، قبّحه اللّه وغضب عليه.

آیا یزید توبه کرد و آیا اصولاً توبه چنین شخصی پذیرفته می شود؟

بررسی و پاسخ به این پرسش، به دو بخش تاریخی و کلامی تقسیم می شود. اما بررسی کلامی این سؤال، مشروط بر آن است که از نظر تاریخی، اثبات شود که یزید از جنایت خود پشیمان شده، به نحوی درصدد جبران آن برآمده، از درگاه الهی، طلب مغفرت کرده است. اگر پاسخ این پرسش تاریخی، منفی باشد، نوبت به بخش دوم پرسش، نخواهد رسید.

در طول تاریخ اسلام، اکثر قریب به اتفاق مورخان، محدثان و دیگر دانشمندان اسلامی، یزید را به عنوان فردی جنایتکار شناخته، او را در جنایات خود، به ویژه پدید آوردن حادثه عاشورا، مقصر دانسته اند؛ اما در این میان، کسانی مانند غزالی نیز وجود داشته اند که در احیاء العلوم، سخن از نهی از لعنت یزید به علت امکان توبه او به میان آورده اند!

سخن غزالی با وجود شخصیت عظیم او در جهان اسلام مقبولیت نیافت و در همان زمان، بزرگان معاصر او همانند ابن جوزی، با این نظریه، به شدت برخورد کردند و حتی کتابی مستقل با عنوان «الرّدّ علی المتعصب العنید» را پدید آوردند؛ با این حال، در طول تاریخ، گاهی این گونه سخنان، از سوی برخی از خاورشناسان، مانند «لامنس یهودی» در مقالات دایرة المعارف اسلام (چاپ اوّل) بیان شده است. اخیراً نیز در برخی از محافل اسلامی، این سخن به گونه دیگری بیان می شود. همه اینها اهمیت بحث تاریخی درباره این شبهه را روشن می سازد. عمده دلایلی که از نظر تاریخی برای توبه یزید آورده می شود، عبارتند از:

1. ابن قتیبه چنین آورده است: پس از رخ دادن حوادثی در بارگاه یزید، او چنان گریه کرد که نزدیک بود روح از بدنش پرواز کند.(1)

آيا عزاداري مداوم در روحيه مردم تأثير منفي نمي گذارد و نمي توان با شادي ، دين را بهتر گسترش داد ؟
پاسخ :
آن چه مسلم است، نه شادمانى افراطى و بدون دليل پسنديده است و نه ماتم زدگى و غم و اندوه مداوم ، و پسنديده آن است كه انسان راه تعادل در پيش گيرد يعنى نه اسير سرخوشى هاى بى دليل شده و نه آن كه غم زده و گوشه گير شود بلكه برحسب مورد و واقعيات موجود خود را تطبيق دهد.